met ‘Het onbewuste’ (Jean Paul,Nietzsche,Freud) van Ger Groot uit het boek ‘De geest uit de fles’ (Hoe de moderne mens werd wie hij is). ‘Waar Es was,moet Ik worden. Het is cultuurarbeid,ongeveer zoals de drooglegging van de Zuiderzee. In dat licht is ook de strijd met de godsdienst snel gestreden. Deze is niets meer dan een kinderlijk verlangen naar bescherming door een almachtige vader,zo heeft Freud enkele jaren eerder al geconstateerd in een studie die veelzeggend ‘De toekomst van een illusie’ heet. God is geen ’transcendentale illusie’,zoals bij Kant:een onbewijsbare maar noodzakelijke idee zonder welke er geen kennis van de wereld kan zijn,maar waarvan de invulling aan de godsdienst moet worden overgelaten. Voor Freud is de religie een illusie ’tout court’,waaraan een wetenschappelijk wereldbeeld een einde zal maken ten gunste van de gezondheid van de psyche. Daarvoor heeft ook Freud wel een fikse strijd met het goddelijke moeten uitvechten. Steeds weer komt hij er in zijn werk op terug. Net zomin als voor Kierkegaard en Nietzsche is het afscheid van God voor Freud een vanzelfsprekendheid. In dat opzicht is hij ten volle een erfgenaam van de negentiende eeuw,waarin men pijnlijk moest ervaren hoe diep het opgeven van het religieuze wereldbeeld ingrijpt in de menselijke zelfervaring. Ontgoocheling blijft Freud niet bespaard.’ (bladzijde 228)Wordt vervolgd. Nu weer een gedicht uit de reeks ‘Digitale sonnetten’ van Mark van Tongele uit de bundel ‘Gedichten’. ‘Lopend onder de buigzame lichtbogen/van Kaija Saariaho. Jardins secrets./De lucht van vruchtenhout,landschap/als een lichtgroene Hollandse roemer./Lente:een trommelvormig Chinees/tafelklokje met de Pa Chi-Hsiang,/de boeddhistische symbolen van de vaas./Het oog klinkt als Perzich kelkglas./Etruskisch slagwerk in de hersenen./Piero della Francesca kleurt het bloed/al fresco. De legende van het heili kruis./Tekens in de grotten van Lascaux:/indrukken van tijd. Lumiere voor veertien/instrumenten en tape van Stockhausen. Applaus!’ (bladzijde 109) Dit is het gedicht. Wordt vervolgd. Een bijzonder woord. uit de bundel ‘Lucebert verzamelde gedichten’ de woordgroep ‘de vensters helder en kuis’.(bladzijde 228)
