met de lezing van J.F. Vogelaar ‘De kunst van het lezen’. ‘Het hierboven gebruikte woord ‘illusie’ vormt de sleutel voor het lezen als spel. Ik weet,die metafoor wekt gauw misverstanden – niet de associatie van spel met kinderspel,dat is alleen maar gunstig;maar wel de bijbetekenis van vrijblijvendheid:ach dat zijn maar (taal)spelletjes,wij houden ons met serieuzere zaken bezig:echte Kunst,het Hogere of het Leven. Zo’n houding maakt dat sommige mensen niets kunnen beginnen met emoties die geen zichtbaar verband houden met wat expliciet gezegd wordt,die niet min of meer rationeel kunnen worden verwoord. Maar spel hoeft helemaal niet het tegendeel van ernst te betekenen. ter illustratie een korte passage uit het verhaal ‘De hongerkunstenaar’ van Kafka. Het verhaal dateert van 1922 en is een van de vier kunstenaarsverhalen die Kafka vóór zijn dood nog uitdrukkelijk wèl voor publicatie heeft bedoeld. In die verhalen – behalve ‘De hongerkunstenaar’ zijn dat ‘Eerste smart’,’Een klein vrouwtje’ en ‘Jozefine de zangeres of het muizenvolk’- spreekt Kafka een dodelijk vonnis uit over de kunst: de literatuur biedt hem toevlucht en tegelijk straft ze hem met een verhevigd besef dat ze slechts surrogaat verschaft. De literatuur verraadt hem,door haar illusie èn door de onthulling van die illusie:hij wordt zich er pijnlijk van bewust dat het werkelijke leven zijn krachten te boven gaat.'(bladzijde 12) Wordt vervolgd. Nu weer verder met het verhaal ‘Het lichaam trilt van het woord’ van Breyten Breytenbach uit de bundel ‘Alles één paard’. ‘Ze worden overeind gezet op de draagbaren,de gezichten gebleekt als deeg,elk gefixeerd in de blanke positie van gezeten autoriteit. Beneden in het dal zijn de graven gereed. Onze behoefte is zo groot dat we soms diep de grond in moeten gaan. Er zijn generaties graven,die teruggaan tot voor mensenheugenis. De delvers hebben de grafkuilen gemaakt,maar ook delvers komen en gaan:ze kunnen hun kennis van de plaatsen niet doorgeven en ze herinneren zich niet altijd welke zijn afgekruist.'(bladzijde 53-54) Wordt vervolgd. Het verhaal is nog niet af.
