Weer verder met het essay ‘Ongeschreven wetten’ van Stefan Hertmans uit de bundel ‘Het zwijgen van de tragedie’.
‘Dit is haar ‘heroïsche’ trek: ze bevindt zich strikt genomen niet in een menselijke wereld, maar in een wereld van het noodlot, alleen reeds door haar conceptie, en ze kan hier niet aan ontsnappen – ‘monsterlijk’ kind als ze is van haar moeder en haar halfbroer Oedipus. In die zin lijkt ze op de vroege goden, die allen uit incestueuze relaties moesten voortkomen omdat er geen ‘anderen’ voorhanden waren. Het huis van Labdakos is getekend door deze olympische schuld: het nabootsen van de incest van de eerste goden. Oedipus heeft strikt gesproken zelf geen schuld aan deze fatale nabootsing, althans niet in de zin waarin wij dat ervaren. Hij draagt niet wat wij de morele verantwoordelijkheid noemen; hij heeft gehandeld in de overtuiging dat hij juist ontsnapte aan het noodlottig orakel. Dat betekent dat er ‘geen ontsnappen aan is’, dat het de wil van de goden is. Oedipus’ noodlot is het gekende schaakmat van de fictieve keuze: die weg of de andere? Omdat hij twijfelt en wikt en weegt, loopt hij na enkele stappen terug en neemt de andere weg; precies die leidt naar zijn dood.
‘De tuinman en de dood’ van P.N. van Eyck – dat is eigenlijk het scenario van Oedipus. Ook de tuinman is blind voor het licht van de onleesbare letter, die hem de waarheid over zijn eigen dood aanzegt: wat hij ’s ochtends wil ontvluchten, is wat hem ’s avonds precies op zijn vluchtplaats zal komen halen. Hij is met andere woorden in de armen van de dood gelopen door die te ontvluchten. Net als de steenrijke angstige Franse bankier over wie ik vanochtend in mijn krant las, verschanst in zijn paranoïde versterkte burcht alias dakflat in het dodelijk chique Monaco: door zijn angst om te sterven durfde hij niet naar buiten te gaan, sloot zich op in zijn onneembare penthouse en zat als een rat in de val voor zijn belagers, die hem daar maar neer te schieten hadden. De Griekse ‘held’ is hij die deze noodlottige blindheid voor het eigen lot wil ontlopen door het lot zelf in handen te nemen. Resultaat: men loopt nog veel sneller naar de dood. ‘No way out’. De antieke Griekse tragedie bevat in die zin al de gehele boodschap van Heideggers ‘Sein zum Tode’.’ (Bladzijde 134-135) Dit is fragment 32. Wordt vervolgd.
