met ‘Belofte en gelaat'(Ricoeur,Proust,Levinas) van Ger Groot uit het boek ‘De geest uit de fles'(Hoe de moderne mens werd wie hij is). ‘En zo heeft het humanisme dat daaraan ontsprong,door Heidegger gesmaad als een overspannen verering van de menselijke almacht,zich dan toch nog bewezen als de enige weg die een menswaardige toekomst belooft. Toch zou dat een voorbarige conclusie zijn. Want de techniek die Levinas omarmt als het vehikel dat Gagarin heeft losgemaakt van zijn ‘grond’ en in de ruimte gebracht,heeft óók de ‘Endlösung’ mogelijk gemaakt. Al tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de naar Amerika uitgeweken Duitse denkers Theodor W. Adorno en Max Horkheimer die bittere dubbelzinnigheid van het ‘aufgeklärte’ denken geanalyseerd. Het humanistische rationalisme heeft niet alleen de mens bevrijd,maar ook de concentratiekampen mogelijk gemaakt waarin gemoord kon worden op industriële schaal. De techniek leent zich daarvoor omdat zij als neutraal hulpmiddel kan worden ingezet voor goede én kwaadaardige doelen,zo schrijven Adorno en Horkheimer in hun gezamenlijke boek ‘Dialectiek van de Verlichting'(1944). Ook de daadkracht waarmee het universele rationalisme de wereld naar zijn hand meent te kunnen en zelfs te móéten zetten,heeft zich aan geen beperkingen meer onderworpen geacht. Hoe gemakkelijk dat uitmondt in moorddadig totalitarisme,hebben we in hoofdstuk 19 al gezien. Met de Verlichting is de geest uit de fles gekomen,vaak ten goede maar in dit geval op catastrofale wijze ten kwade,'(bladzijde 329) Wordt vervolgd. Nu weer een gedicht van Mark van Tongele uit de bundel ‘Ademruis’. Titel;’Levenstrekharmonie’. ‘Druppels op bladeren. Een sijpelend bos/in de motregen. Donderpad en watergeest./Baggerroet. Drakenbloedbomen. Braakballen./Hongerende slokoppen. Gele plomp. Mos-/kussens. Sarong en kabaai. Een feeënstern/die haar ene eitje in tuitel evenwicht boven/op een takje legt. Gaasvlieg in slow motion.'(bladzijde 15) Het gedicht is nog niet af. Wordt vervolgd. Een bijzonder woord. Uit de bundel ‘Lucebert verzamelde gedichten’ de woordgroep ‘zo is de deur de deurtoe de toedeur’.(bladzijde 210)