Weer verder met het essay ‘Wateren van de geest’ van Roberto
nalasso uit de bundel ‘De literatuur en de goden’.
‘Velen hebben de eeuwigheid gezien, maar alleen Vaughan heeft haar , en dan nog
alleen in deze regels, ‘the other night’ gezien, alsof het ging om een oude
bekende of een zojuist gearriveerde vreemdeling. Doorslaggevend is het volledig
ontbreken van een inleiding, de bliksemflits waarmee het visioen zich ontvouwt
en de nuchterheid waarmee het gebeuren wordt beschreven, alsof er stond:’ Er
was een opstootje,’the other night’, ’t was op het kruispunt tussen x en
y.’ ‘Night’ is hier het cruciale woord, meer nog dan ‘Eternity’, omdat
het bepalend is voor het drievoudige eindrijm. We mogen gerust aannemen dat
Holderlin met de formulering ‘nuchterheid van het Avondland’ iets aangaf dat
verder reikt dan ieder enthousiasme, verder dan de geestdrift die ons in de
verleiding brengt ons in te laten met de goden en ons zo makkelijk op het
verkeerde been kan zetten, omdat die geen kans ziet ‘Gods puurheid onverlet te
laten en onderscheid te maken’. Maar ook deze definitie berust op uitsluiting.
Verder kunnen we alleen vaststellen dat Holderlins taal meteen na de elliptische
formulering van de ‘vaterlandischer Umkehr’ steeds ontoegankelijker en
abrupter, fragmentarischer gaat klinken. Tot ze zich ontspant in de ingekeerde,
grenzeloze eenvormigheid van zijn laatste gedichten, waarin Scardanelli de rol
van de onaandoenlijke ceremoniemeester op zich neemt.
Tenslotte theoretiseert Holderlin niet meer. Als hij een oordeel moet geven
schrijft hij dat iets ‘prachtig’ is: het ‘leven’ zelf, of ook wel ‘de
hemel’. Alles wat hij vraagt is het mogen observeren en benoemen van de natuur
in haar meest alledaagse maar soms ook zeldzame uitingen. Zoals kometen: ‘Zou
ik een komeet willen zijn? Ik denk van wel. Want ze bezitten de snelheid van
vogels, bloeien vol vuur en zijn onbedorven als kinderen. Iets mooiers kan de
menselijke natuur zich niet wensen.’ ‘(Bladzijde 41-42) Dit is fragment 17.
Wordt vervolgd. Dit was het essay. Morgen een nieuw essay.
