onbewuste'(Jean Paul,Nietzsche,Freud)van Ger Groot uit het boek ‘De geest uit de fles'(Hoe de moderne mens werd wie hij is). ‘Fysica,chemie en biologie nemen een ongekende vlucht. Tegen het einde van die eeuw maakt zelfs de wijsgerige psychologie zich los uit de speculatieve filosofie en wordt een experimentele wetenschap,met onderzoekers als Wilhelm Wundt,William James en in Groningen Gerard Heymans. Dat heeft diepgaande invloed op de manier waarop mensen naar zichzelf gaan kijken. Het materialistische denken van Lamettrie heeft zich naadloos voortgezet in steeds gecompliceerdere mechanieken,om in onze eigen tijd uit te monden in Dick Swaabs vaststelling dat het ‘ik’ van de mens niet meer is dan zijn brein. Maar tegelijk zien we hoe deze objectiverende,wetenschappelijke tendens een tegenhanger vindt in een irrationalisme waarin de menselijke zelfervaring zich tracht uit te drukken in haar onherleidbare singulariteit,onvoorspelbaarheid en ongrijpbaarheid. Dat irrationalisme ziet de mens niet als een veredelde machine die met ingenieurskunst te bestieren en bij te stellen valt. Hij is pas een ‘ik’ doordat hij niet is terug te brengen tot algemene patronen en de universaliteit van de wetenschappelijke rede. Ook die tendens bepaalt tot op de huidige dag de cultuur waarin wij leven. Die ambiguïteit is niet louter een kwestie van extremen die elkaar in evenwicht houden,alsof het om een psychologische compensatie zou gaan. Zij heeft een sterke religieuze component die vooral in het protestantisme naar voren komt.'(bladzijde 221) Wordt vervolgd. Nu weer een gedicht uit de reeks ‘Digitaal speeldoosje’ van Mark van Tongele uit de bundel ‘Gedichten’. ‘De zon verlucht kleur./Katabool klankbekken:/de ton. Op haar kerf/stok herfst. Een taal/lang licht ontleed./Boheemse aderlating./Ik tast naar Gods pols,/tangens van verte./Interstellaire rui,/najaarsnajade.'(bladzijde 96) Dit is het gedicht. Wordt vervolgd. Een bijzonder woord. Uit de bundel ‘Lucebert verzamelde gedichten’ de woordgroep ‘voor het oog dat zoekt naar zijn lied’.(bladzijde 227)
